мэдээсэл

58-дахи наадамай положени

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА
«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ
«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»
Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 58-дахи наадам

2024 оной майн 17
Эбээн тэдхэгшэ:
Буряад Уласай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаман

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД
– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ.
– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайн ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ.
– Түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг үзэхэ хүсэлынь урмашуулан дэмжэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёохо арга боломжо хурсадхаха.
НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ
«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын наадам Ивалгын дасанда 2024 оной майн 17-до үглөөнэй 10 сагта эхилхэ.
УРИЛДААНАЙ ЯНЗАНУУД:
1) «Монгол хэлэ шудалая»
2) «Буряад һуудал байдал» сэдэбээр тест
3) «САЙНУУ» түсэлөөр пост-бодол, сүлөө хөөрэлдөөн
4) «Бэлигүүн толи»
5) «Доншуур маани»
6) «Арһан урлал»
7) «Һэеы урлал»
8) «Модон дархан»
9) «Уран баримал»
НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД
– Мэдүүлгэ, Согласие дансануудаа майн 15 болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.
– Тэмсээн бүхэндэ бүлэгүүдһээ 1-1 хүн орохо. Зальбарал, магтаал бүлэгөөрөө сээжээр уншана.
– Басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрөөд ерэхэ.
– Соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: аудиофайл бэшэхэдээ хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха). Түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала.
– Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ. Анхарагты, аудиофайлаа нэрлэхээ бу мартагты (һургуули, номинаци, һурагшын нэрэ).
– Тестэдэ орохо һурагша өөрын али сургуулиин ноутбук абаад ерэхэ. Сайт дээрэ регистраци хээд ерэхэ шухала. Анхарагты: пароль, логиноо бу мартагты!

НААДАМАЙ ШАТАНУУД
Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.
Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.
II ШАТА
МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

5 һарын 15 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.
Аймаг ________________________Һургуули___________________________
Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________
Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________
Бүлэгтэ орохо үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД
I ШАТА
ШАГАЙН МОРИН ТАЛА
Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.
БЭЛИГҮҮН ТОЛИ (10 оноо)
Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос бусадта хорлохогүй болоод мэхэгүй шударга эдлэснэй үедэ машид үйлдэснэй зургаадчинь Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл.
http://ehehelen. ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya. pdf
Даабари: «Ёс хоёрой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос хилэнсэ тэбшэхын үедэ маша үйлдэснэй долоодчинь» бүлэгэй 364-427 нюурта үгтэһэн бүхы сургаалнуудһаа хоёрыень лэ шэлэн абаад, мем, уряа, зарлал зураг болгогты, тэрэ ажалаа хамгаалагты.
Танай зорилго хадаа сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгожо мем зураха, тэрэнээ хөөрэжэ шадаха.
P.S. «Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада уряа, зарлал болохоор зурагууд гээд толи соо үгтэдэг. Һүүлэй үедэ интернет соо плакадай зорилгодо дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ, зураг, фотозураг, видео, үгэ, мэдүүлэл, элдэб тэмдэг, үнгэ, смайлик хэрэглэн, ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ, ойлгуулха, тарааха арга гэнэ. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА
Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.
«БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ»
а) Даабаринууд:
Буряад, монгол үгэнүүдэй удха элирүүлхэдэ «Орос-монгол толь», «Буряад-ород толи», «Буряад-ород толи», нютаг үгэнүүдэй толи хэрэгтэй болохо. (www. ehehelen. ru гэһэн сайтын номой һан соо толинууд табигдаха)
Хүндэтэ үхибүүд, 58-дахи урилдаанда ерэхэдэтнай, 53-57-дохи наадамуудта бэлдэһэн толинуудай удхаар таанадтаяа хөөрэлдэхэбди. Эгээл эрхимээр толи зохёоһон, олон үгэ мэдэхэ болоһон һурагшад үндэр оноонуудые абаха зэргэтэй.
Урда наадамуудта үгтэһэн текстнүүдэй үгэ болон мэдүүлэлнүүдые ойлгохо, хэлэхэ аргатай байха. Дабтаха сэдэбүүдтнай эндэ үгтэнэ (Монгол файл).
б) Тестовэ даабари дүүргэлгын даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. «Буряад һуудал байдал» сэдэбтэй тест байха. Бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, дурадхаһан тест энэ урилдаанда ороод, дүүргэхэ аргатай.
Сайт https://xesheel. exexelen.ru/ Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://disk. yandex. ru/i/qnlziaYiWptcmg
Асуудалнуудые яагаад шалгажа болохоб? урилдаанда бэлдэхэдээ, https://buryadxelen. com/ сайт дээрэ байһан тестнүүдээр, мүн Я. Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» номой 61-71 хуудаһануудта үгтэһэн сэдэбүүдые анхарагты.
в) Санамжа-комментаринууд. 0-10 оноо
Хүндэтэ үхибүүд! «САЙНУУ!» гэһэн түсэлэй «Шагна» гэжэ нэрэтэй аудиогид 2023 оной сентябрь һарада дэбшүүлэгдэбэ. Улаан-Үдэ хотодо ажаһуугшад түрэл хотодоо дура зүрхөө нээһэн аудиогидүүдэй 97 хөөрөөнүүдые ород, буряад хэлэн дээрэ соносохо аргатай болоо. Манай гидүүд соо элдэб нютагай, угай, наһанай, мэргэжэлэй хүнүүд байгаа. Хөөрөөнэйнь сэдэбүүдшье олон: хото городтой түрүүшын уулзалга, түүхэтэ газарнууд, түрэл гудамжа, һуралсалай эмхи гээд, Улаан-Үдэ хотын олондо мэдэгдээгүй түүхэ, арад зон соо алдаршаһан газарнууд, юрын дурсалгануудһаа хизаар ороноо шэнжэлгын сэдэб хүрэтэр.
Нэн түрүүн тус бүлэгтэ https://vk.com/club216208451 ороод, подписка хээд, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты. Бүлэг бүхэнһөө гурбан һанамжа-комментарий бэшэхэ даабари үгтэнэ (эдэ 3 постнууд доро).
1. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_5344 О памятниках. Намдаков Даши
2. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_5345 О скульпторе. Эрдэни Цыденове / Уран барималша Эрдэни Цыденов тухай Уланова Надежда
3. https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_5346 Секреты продажи мяса на Центральном рынке / Яагаад мяха худалдадаг тухай Бубеева Туяна
Һанамжануудта эрилтэ: Һанамжа-комментаридаа хандаса, ойлгосоо тодолхо, хөөрөөнэй ушарта өөрын сэгнэлтэ үгэхэ. Эдэ хөөрөөнүүдынь шагнаад, һанамжа бодолоо бэшэхыетнай уряалнабди. Ниислэл хототой холбоотой тон өөрын һонин ушар оруулжа болоно. Арга боломжоороо энэ даабари дүүргэгты. Нютаг хэлээ хэрэглэн бэшэхэ, нэрэ обогоо, бүлгэмэйнгээ нэрэ табигты. Буряад клавиатура, таараха эмодзи-смайлигуудые хэрэглэгты, комментаритнай олон лайктай байбал — һайн.
– Комментарияа аудиофайл болгожо уншаха (аудиофайлай эрилтэнүүд положениин дээрэ);
– һанамжа-комментариингаа ворд вариантын скриншот хэхэ;
– аудио, скриншот хоёроо exexelen@mail.ru хаягаар майн 15 болотор ябуулха
– Орой эльгээһэн ажалнууд хараада абтахагүй!

Нэн түрүүн тус бүлэгтэ https://vk.com/club216208451 ороод, подписка хээд, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты. Бүлэг бүхэнһөө гурбан һанамжа-комментари бэшэхэ даабари үгтэнэ (эдэ 3 постнууд доро).
Тон эрхимүүдые шэлэхэдээ, 58-дахи наадамда постнуудые бэшэһэн һурагшадай дунда уран хөөрөөнэй урилдаа, һанамжа бодолоороо хубаалдаха арга боломжотой сүлөө хөөрэлдөө дурадхахабди.

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА
Буян хэшэг уряалая
«Доншуур маани» уншахадаа, үгэнүүдынь зүбөөр, сээжээр, тодоор үгүүлэн, бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!
www. ehehelen. ru гэһэн сайтын номой һан соо «Доншуур маани» татажа абаад, зүбөөр уншаха. Хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА
Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа орохо урилдаан.
Оёдолшо басагад арһан урлал, һэеы урлал гэһэн хоёр шэглэлээр хүдэлхэ. Хэһэн оёдол тухайгаа 2 мин соо хөөрэхэ. Хөөрэһэнтнай 0-2 оноогоор, гол ажалтнай 0-8 оноогоор сэгнэгдэхэ. Дүн гаргалгада 0-10 ниитэлһэн оноо табигдаха.
а) Арһан оёдол
– Хүүгэдэй 3-5-тай болотороо умдэхэ буряад маягтай дэгэл оёжо эхилhэнээ дүүргээд ерэхэ.
– Басагад гэртээ бэлдэһэн 52-56 размерэй сээжэбшын хэб асаржа шалгуулха.
– Урилдаанда һая ороһон басагад гэртээ өөртөө таараха бээлэй оёод асарха.
Хониной элдэһэн арһаар, али хэрэгһээ гараһан арһан дэгэлээр (дубленко, хүнжэл, хүүртиг…) оёнобди. Оёходо хэрэгтэй юумээ абаад ерэхэ: канцелярска хутага, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, арһа оёдог тусхай зүү — тэбэнэ бэшэ, №10 ниидхэ.
– 2 минутын туршада яагаад оёхо (оёһон) тухайгаа хөөрөө, зугаа хэхэт. Арһан хубсаһан бэедэ һайн нүлөөтэй эдлэл юм. Юунэй арһа, оёдолой ямар зүү хэрэглэнэбта, яагаад хэб бэлдээбта, юу оёжо дүүргээбта г.м. тухай хөөрэхэ. (2 оноо).
б) Һэеы урлал

Гартаа баряад ябаха сүүмхэ һэеыгээр оёод, өөрын дураар гоёогоод асарха (зураг анхарагты). Удаадахи наадамда хэрэглэхэ һэеы худалдан абахат, 1 п.м. һэеы 300 түхэригтэ (50% хямдаралтай). Анхарагты! Оёдолшондо хэрэгтэй хэрэгсэлнүүдые – һэеы шэрэлгэдэ хэрэглэгдэхэ томо зүү, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка асарха
Хун шэнги дун сагаан һэеы хаана хэрэглэжэ болохоб, юрын бүдөөр оёһонһоо һэеыгээр урлахада хэр хүндэб, оёдолой ямар янзануудые хэрэглээбта, һэеы оёдолдо эгээл шухалань юун бэ гэхэ мэтэ асуудал тодолон, өөрынгөө һанамжа бодолоо хэлэхэ. Гэрэйнгээ даабари яажа дүүргэһэн тухайгаа (пошаговое описание работы 2 мин.) тодорхойгоор хөөрэжэ үгэхэдэ 2 оноо нэмэгдэхэ.

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА
Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.
а) Модон урлал. Эргэнэг. Үндэрынь 70 см.
Дарханайнгаа ажал тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы).
Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол ажалайтнай 8,0 оноодо, хөөрэһэнэйтнай 2,0 оноо нэмэгдэхэ.

б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)
Хамартаа эбэртэй гүрөөһэн. Тоти шубуун. Хэмжүүр: үндэрынь – 25 см. Даабариин эрилтэдэ үгтэһэн хэмжүүрһээ үлүү дутуу байхагүй. Пластилинаар урлаһан ажалайнгаа һубарил тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол, дүн гаргалгада ниитэлһэн 0-10 оноо табигдаха.

ШАНГУУД ТУХАЙ
1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ
1. С. Д. Бабуев, Ц. Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
2. https://buryadxelen. com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
3. Бэлигүүн толи http://ehehelen. ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya. pdf;
4. «Учение Пандито Хамба Ламы Д. Д. Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs. google. com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h. 3dpy54d6sgj9
https://docs.google.com/document/d/1HoqAYCwUZ3Pdt6vjBfdJyzzbGmR115VxtUYPo4t7StA/edit#

5. «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
6. «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
7. Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4356/
8. Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4357/
9. Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
10. «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
11. http://soyol. ru/bur/
12. Л. Шагдаров. К. Черемисов. Буряад-ород толи, У-Ү, 2006
Словари-толинууд
https://www.prlib.ru/item/363197
Кручкин Ю. Современный русско-монгольский — монгольско-русский словарь. 2006 Словарь Ю. Кручкина

57-дохи наадамай дүнгүүд

4 һарын 26-да үнгэрһэн наадам Буряад Уласай соёлой яаманай дэмжэлгээр үнгэрбэ.

2 һуури Бэсүүрэй Харланай бүлгэм

3 һуури Зэдын Доодо-Бургалтайн һургуули

1. ЭРХИМ ТЕСТ
I ҺУУРИ Дайндоров Ринчин, Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг
II ҺУУРИ Цырендоржын Наранги, Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули
III ҺУУРИ Батожапов Амгалан, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

2. ЭРХИМ ПОСТ-БОДОЛ
I ҺУУРИ Цыбикова Арюна, Хурамхаанай аймагай Уланхаанай дунда һургуули
II ҺУУРИ Очирова Булаг-Сэсэг, Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули
III ҺУУРИ Мункуева Светлана, Зэдын аймагай Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули

3. МОНГОЛ ХЭЛЭ ШУДАЛАЯ
I ҺУУРИ Ванчикова Должин, Зэдын аймагай Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули
II ҺУУРИ Жамбалов Жамбал, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули
III ҺУУРИ Аюшеева Валерия, Буряад Уласай Мариинска интернат-һургуули

4. ЭТИГЭЛЭЙ ХАМБЫН ЗАЛЬБАРАЛ
I ҺУУРИ Зэдын аймагай Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули
II ҺУУРИ Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули
III ҺУУРИ Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

5. БЭЛИГҮҮН ТОЛИ
I ҺУУРИ Гапилова Виктория, Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ- 2» бүлгэм
II ҺУУРИ Ширеторова Настя, Хурамхаанай аймагай Хурамхаанай 1-дэхи дунда һургуули
III ҺУУРИ Будожапова Валерия, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

6. МОДОН ДАРХАН
I ҺУУРИ Чимитцыренов Цырен, Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм
II ҺУУРИ Бадмаев Алдар, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули
III ҺУУРИ Жаргалов Владимир, Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуули

7. УРАН БАРИМАЛ
I ҺУУРИ Очирова Булаг-Сэсэг, Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули
II ҺУУРИ Бадмаева Кристина, Сэлэнгын аймагай Загастайн дунда һургуули
III ҺУУРИ Кушеев Тамир, Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули

8. АРҺАН ОЁДОЛ
I ҺУУРИ Хумаева Баира, Буряад Уласай Мариинска интернат-һургуули
II ҺУУРИ Дармаева Марина, Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ- 2» бүлгэм
III ҺУУРИ Долгорова Сэржэна, Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули

9. ҺЭЕЫ ОЁДОЛ
I ҺУУРИ Аюшиева Алина, Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм
II ҺУУРИ Ульзутуева Хэшэгма, Ивалгын аймагай Хойтобэеын дунда һургуули
III ҺУУРИ Жигжитова Света, Буряад Уласай Мариинска интернат-һургуули

Общекомандные

Һуури Һургуули Оноо
1 Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули 86,5
2 Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг 83,6
3 Зэдын аймагай Доодо-Бургалтайн дунда һургуули 80,2
4 Буряад Уласай үндэһэтэнэй нэгэдэхи лицей-интернат 79
5 Хэжэнгын аймагай Хэжэнгын дунда һургуулиин «Жэмбүүр» бүлгэм 76
6 Мухаршэбэрэй аймагай Галтайн дунда һургуули 74,3
7 Хурамхаанай аймагай Хурамхаанай 1-дэхи дунда һургуули 74,2
8 Буряад Уласай Мариинска интернат-һургуули 74
9 Ивалгын аймагай Хойтобэеын дунда һургуули 73,6
10 Сэлэнгын аймагай Жаргалантын дунда һургуули 72,2
11 Түнхэнэй аймагай Шэмхын дунда һургуули 69,8
12 Зэдын аймагай Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули 69,5
13 Улаан-Үдэ хотын 63-дахи дунда һургуули 67,7
14 Яруунын аймагай Мужыхын дунда һургуули 64,8
15 Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули 64,2
16 Ахын аймагай Сорогой һоёдой интернат-һургуули 64
17 Хяагтын аймагай Ехэ-Нугын дунда һургуули 63,4
18 Зэдын аймагай Гэгээтэйн дунда һургуули 63,1
19 Хурамхаанай аймагай Уланхаанай дунда һургуули 63
20 Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 1-дэхи дунда һургуули 62,3
21 Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ-2» бүлгэм 61,1
22 Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ-1» бүлгэм 60,7
23 Баргажанай аймагай Баянголой дунда һургуули 59,4
24 Сэлэнгын аймагай Селендүүмын дунда һургуули 59,2
25 Сэлэнгын аймагай Харганаагай дунда һургуули 55,8
26 Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 4-дэхи дунда һургуули 55,7
27 Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули 54,4
28 Ивалгын аймагай Гүрэльбын дунда һургуули 52,4
29 Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Дүхэриг» бүлгэм 52,2
30 Улаан-Үдэ хотын 54-дэхи дунда һургуулиин «Жаргалтай бүлэ» бүлгэм 51,75
31 Ивалгын аймагай Һужаагай дунда һургуули 50,6
32 Улаан-Үдэ хотын «Зандан Жуу түбэй» «Алтан гэрэл» һургуули 48,3
33 Ивалгын аймагай Ивалгын дунда һургуули 47,2
34 Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуули 45,3
35 Ивалгын аймагай Поселиин дунда һургуулиин «Этигэл» бүлгэм 44,5
36 Ивалгын аймагай Поселиин дунда һургуулиин «Найрамдал» бүлгэм 41,85
37 Сэлэнгын аймагай Үбэр-Зөөхэйн дунда һургуули 41,8
38 Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын гимнази 40,75
39 Сэлэнгын аймагай Загастайн дунда һургуули 37,3
40 Ивалгын аймагай Ивалгын 3-дахи дунда һургуули 35,1
41 Улаан-Үдэ хотын 32-дохи дунда һургуулиин «Эрмэлзэл» бүлгэм 29,9
42 Улаан-Үдэ хотын 32-дохи дунда һургуулиин «Найдал» бүлгэм 27,9
43 Улаан-Үдэ хотын 17-дохи дунда һургуули 25,5
44 Улаан-Үдэ хотын 8-дахи дунда һургуули 22,5
45 Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 3-дахи дунда һургуули 21,5
46 Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 5-дахи дунда һургуули 19,75
47 Зэдын аймагай Цагаатайн дунда һургуули 17,3
48 Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуули 16,1
49 Сэлэнгын аймагай Новоселенгинскын дунда һургуули 15,1
50 Ивалгын аймагай Гэльбэрын дунда һургуули 14

Тодорхой хүсэнэгтэ үгтэнэ 57 наадам оценки общие

Эндэ фоторепортаж харагты https://disk.yandex.ru/d/TgDopWfJYHPWqw

57-дохи наадамай положени

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА

«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 57-дохи наадам

2024 оной апрелиин 26

Эбээн тэдхэгшэ:  Буряад Уласай Соёлой яаман

 

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД

– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ

– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайн ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо. Эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха даабаринуудаа үргэдхэхэ.

– Түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг үзэхэ хүсэлынь урмашуулан дэмжэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёохо арга боломжо хурсадхаха.

НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын наадам Ивалгын дасанда 2024 оной апрелиин 26-да үглөөнэй 10 сагта эхилхэ.

УРИЛДААНАЙ ЯНЗАНУУД:

• Монгол хэлэ шудалая.
• «Буддын шажан» сэдэбээр тест.
• «САЙНУУ» түсэлөөр пост-бодол, уран хөөрөөн.
• Бэлигүүн толи.
• Этигэлэй Хамбын зальбарал.
• Арһан урлал.
• Һэеы урлал.
• Модон дархан.
• Уран баримал.

НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД

– Мэдүүлгэ, Согласие дансануудаа апрелиин 24 болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээгты.

– Урилдаан бүхэндэ бүлэгүүдһээ 1-1 хүн орохо. Этигэл Хамбын зальбарал бүлэгөөрөө сээжээр уншана.

– Басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрөөд ерэхэ.

– Соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой: аудиофайл бэшэхэдээ хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха). Түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала.

– Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ. Анхарагты, аудиофайлаа нэрлэхээ бу мартагты (һургуули, номинаци, һурагшын нэрэ).

– Тестэдэ орохо һурагша өөрын али сургуулиин ноутбук абаад ерэхэ. Сайт дээрэ регистраци хээд ерэхэ шухала. Анхарагты: пароль, логиноо бу мартагты!

 

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин» («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан» («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн» («ёро») болодог юм.

II ШАТА

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

 

4 һарын 24 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.

Аймаг ________________________Һургуули___________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын (багшанарай) обог нэрэ ______________________

Холбоо бариха утаһан, e-mail: ____________________________________

Бүлэгтэ орохо үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.

БЭЛИГҮҮН ТОЛИ (10 оноо)

Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос бусадта хорлохогүй болоод мэхэгүй шударга эдлэснэй үедэ машид үйлдэснэй зургаадчинь Э-Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл.

http://ehehelen. ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya. pdf

Даабари: «Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толиноос бусадта хорлохогүй болоод мэхэгүй шударга эдлэснэй үедэ машид үйлдэснэй зургаадчинь» бүлэгэй 333-343 нюурта үгтэһэн 789-813 сургаалнуудһаа хоёрыень шэлэн абаад, мем, уряа, зарлал зураг болгогты, тэрэ ажалаа хамгаалагты.

Танай зорилго хадаа сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгожо мем зураха, тэрэнээ хөөрэжэ шадаха.

P.S. «Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада уряа, зарлал болохоор зурагууд гээд толи соо үгтэдэг. Һүүлэй үедэ интернет соо плакадай зорилгодо дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ, зураг, фотозураг, видео, үгэ, мэдүүлэл, элдэб тэмдэг, үнгэ, смайлик хэрэглэн, ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ, ойлгуулха, тарааха арга гэнэ. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.

«БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ»

а) Даабаринууд:

Буряад, монгол үгэнүүдэй удха элирүүлхэдэ «Орос-монгол толь», «Буряад-ород толи», https://mongoltoli.mn/, нютаг үгэнүүдэй толи хэрэгтэй болохо

1. Уранаар уншаха. Үгтэһэн асуудалнуудта монгол хэлэн дээрэ харюусаха. Өөрынгөө үдэрэй гурим тухай хөөрэхэ.

Эдэ асуудалнуудые анхарагты.

1. Та өөрийн өдөрт хийдэг ажлаа төлөвлөж байсан уу?
2. Түүний өглөөний цайг хэн бэлтгэж өгч байна вэ?
3. Түүний давтлага хэдэн цагт эхэлдэг вэ?
4. Тэр яагаад гэрийн даалгавраа бие даан хийхийг хичээдэг вэ?
5. Таны бодлоор тэр цагаа зөв зарцуулж байна уу ?
6. Гэрийн даалгавар хийхдээ ихэвчлэн хэдэн цагийг зарцуулдаг гэсэн бэ?

 

Миний хичээлийн нэг өдөр

Би өглөө 7 цагт сэрдэг. Тэгээд цонхоо онгойлгож, нүүр гараа угаахаар явдаг. Энэ бүхэнд би 15 минут зарцуулдаг. Нүүр гараа угааж дуусахад ээжийн минь бэлдсэн өглөөний цай маш сайхан үнэртэнэ. 7:40д би сургуулийнхаа хувцсыг өмсөж явахад бэлэн болдог. Хичээл маань 8:30д эхэлдэг би хоцрох дургүй учраас 8:00 гэхэд би сургууль руу явдаг 10-15 минут зарцуулдаг. Өдрийн хоолоо идээд, би давтлагандаа явдаг. Давтлага маань 5 цагт ордог учраас надад чөлөөт 2 цаг гардаг. Хэрэв гэрийн даалгавар их байвал би гэртээ очиж даалгавараа хийдэг. Хэрэв гэрийн даалгавар бага байвал,  би найзуудтайгаа гадуур зугаалхаар явдаг.

Би гэрийн даалгавраа бие даан хийхийг хичээдэг, учир нь ганцаараа байхдаа анхаарлаа сайн төвлөрүүлж чаддаг учраас хичээлээ хурдан ойлгодог. Гэрийн даалгавар хийхдээ ихэвчлэн 2 цаг зарцуулдаг гэхдээ, математикийн даалгавар хийхдээ арай их хугацаа ордог. Орой би маргаашийнхаа хэрэгтэй зүйлсийг бэлддэг. Тэгээд би цаас бал аваад, маргааш хийх зүйлсээ төлөвлөдөг учир нь цагаа зөв зарцуулах, сургуульдаа хоцрохгүй явах,  хичээлээ хийх, орой нь гэр бүлтэйгээ цагийг өнгөрүүлэхийн тулд.

2. 2. Энэ шүлэг сээжэлдэгты, асуудалнуудта харюусахаар бэлэн байгты.

Б.Бүжинлхам,  Дархан уул аймаг. «Сурагчийн уянга» шүлэг

Сурагчийн уянга

Алдрай бяцхан насаараа дуугаа чимдэг

Амьдралын гэгээн хүслээ мөрөөдлөөр дүүргэдэг,

Ариун нандин сэтгэлдээ багшаа дурсдаг

Амин зүрхэнд уяатай миний сурагч нас аа.

 

Зүрхэнд ч,  зүүдэнд ч, уяатай миний сурагч нас.

 

Мөнгөн хонхны дуугаараа амьдралаа чимдэг,

Мөрөөдөл дүүрэн насаа эрдмээр дүүргэдэг.

Мөнхийн гэгээн сэтгэлдээ багшаа дурсдаг

Мөнхөд зүрхэнд уяатай миний сурагч нас аа.

 

Зүрхэнд ч,  зүүдэнд ч, уяатай миний сурагч нас.

 

Хүсэл мөрөөдлийн дуугаараа итгэлээ чимдэг

Хүндлэл хайрын сэтгэлээр дурсамжаа дүүргэдэг.

Үерхэл нөхөрлөлийн галаа эрхэмлэн нандигнадаг

Үүрд зүрхэнд уяатай миний сурагч нас аа.

 

Зүүдэнд ч, зүрхэнд ч, уяатай миний сурагч нас.

 

Шүлэгний асуулт

1. Энэ шүлэг юуны тухай өгүүлж байна вэ?
2. «Зүрхэнд ч, зүүдэнд ч уяатай» энэ үг ямар утгатай вэ?
3. Эхлэл хэсгээс та юуг ойлгосон бэ?
4. «Багш» гэдэг хүн юу хийдэг вэ ?
5. Энэ шүлгийг хэн зохиосон бэ ?
6. Үгүүлэл болон шүлэг соо үгтэһэн үгэнүүдээр толи бэлдэгты .

Хүндэтэ үхибүүд, Май һарын наадамда 49-57-дохи наадамуудта бэлдэһэн толинуудай удхаар хөөрэлдөөн болохо . Эгээл эрхимээр толи зохёоһон, олон үгэ мэдэхэ болоһон һурагшад шагнагдаха.

3. Дабталга. Ирагуу найрагша Чойжилын Чимидэй «БИ МОНГОЛ ХҮН» гэһэн шүлэг сээжэлдэһэнээ, энэ сэдэбээр бэлдэһэн толи соохи үгэнүүдээ дабтагты.

БИ МОНГОЛ ХҮН

Аргалын утаа боргилсон малчины гэрт төрсөн би

Атар хээр нутагаа өлгий минь гэж боддог

Цэнхэр манан суунагласан алсын барааг ширтээд

Цэлгэр сайхан нутагаа сэтгэл бахдам хархад

Үлээж байгаа салхи нь үнсээд ч байгаа юм шиг

Өршөөлт ээжийн минь гар илээд ч байгаа юм шиг

Энэрэнгүй сайхан санагдахад

Элэг зүрх минь догдолож

Хосгүй баярын нулимс хоёр нүдийг минь бүрхэдэг

………………………………………………………………………. .

Родился я в юрте арата, где тлеет кизяк в очаге

Табунные степи считаю своей колыбелью.

Вглядываясь в синеющие дали просторов

Наполняюсь гордостью за красоты родимой земли.

Ветры степные будто целуют меня,

Словно руки матери, благословляя, ласкают,

Пробуждая во мне искренние чувства,

Волнуя душу и сердце,

Покрывают глаза мои слезами безмерной любви.

 

б) Тестовэ даабари дүүргэлгын даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. «Буддын шажан» сэдэбтэй тест байха. Бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, дурадхаһан тест энэ урилдаанда ороод, дүүргэхэ аргатай.

Сайт https://xesheel. exexelen.ru/ Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://disk. yandex. ru/i/qnlziaYiWptcmg

Асуудалнуудые яагаад шалгажа болохоб? урилдаанда бэлдэхэдээ, https://buryadxelen. com/ сайт дээрэ байһан тестнүүдээр, мүн Я. Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» ном соо эдэ сэдэбүүдые анхарагты:

— Буддын шажанай нангин шүтээнүүд.

— Изагуурай табан бурхад.

— Буряадай үндэр шүтөөнүүд.

— Бандида Хамба Ламанарта зорюулагдаһан дасан субаргануудай тусхай эрдэм.

— Буряадай Хамба Ламанар.

— Буряадай мүргэлтэй газарнууд, буряад дасангууд.

— Хамба ламанарай намтар.

 

в) Санамжа-комментаринууд. 0-10 оноо

Хүндэтэ үхибүүд! «САЙНУУ!» гэһэн түсэлэй «Шагна» гэжэ нэрэтэй аудиогид 2023 оной сентябрь һарада дэбшүүлэгдэбэ. Улаан-Үдэ хотодо ажаһуугшад түрэл хотодоо дура зүрхөө нээһэн аудиогидүүдэй 97 хөөрөөнүүдые ород, буряад хэлэн дээрэ соносохо аргатай болоо. Манай гидүүд соо элдэб нютагай, угай, наһанай, мэргэжэлэй хүнүүд байгаа. Хөөрөөнэйнь сэдэбүүдшье олон: хото городтой түрүүшын уулзалга, түүхэтэ газарнууд, түрэл гудамжа, һуралсалай эмхи гээд, Улаан-Үдэ хотын олондо мэдэгдээгүй түүхэ, арад зон соо алдаршаһан газарнууд, юрын дурсалгануудһаа хизаар ороноо шэнжэлгын сэдэб хүрэтэр.

Нэн түрүүн тус бүлэгтэ https://vk.com/club216208451 ороод, подписка хээд, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты. Бүлэг бүхэнһөө гурбан һанамжа-комментарий бэшэхэ даабари үгтэнэ (эдэ 3 постнууд доро).

1. О Намжиле Нимбуеве / Намжил Нимбуев тухай Нимбуева Любовь https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_3045
2. Речной порт / Онгосын боомт Махачкеев Александр https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_3046
3. Центр восточных рукописей Цыремпилов Николай https://vk.com/club216208451?w=wall-216208451_3047
4. https://vk.com/audios-45071085

Нэн түрүүн тус бүлэгтэ https://vk.com/club216208451 ороод, ПОДПИСКА ХЭЭД, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты. Бүлэг бүхэнһөө гурбан һанамжа-комментарий бэшэхэ даабари үгтэнэ (эдэ 3 постнууд доро).

Һанамжануудта эрилтэ: Һанамжа-комментаридаа өөрын хандаса, ойлгосо тайлбарилха, хөөрэһэн ушарта өөрын сэгнэлтэ үгэхэ. Эдэ хөөрөөнүүдынь шагнаад, өөрынгөө һанамжа бодол бэшэхыетнай уряалнабди. Ниислэл хототой холбоотой өөһэдынгөө һонин ушар оруулжа болоно. Өөһэдын арга боломжоор энэ даабари дүүргэгты. Нютаг хэлээ хэрэглэн бэшэхэ, нэрэ обогоо, бүлгэмэйнгээ нэрэ табигты. Буряад клавиатура, таараха эмодзи-смайлигуудые хэрэглэгты, комментаритнай олон лайктай байбал — һайн.

– Комментарияа заатагүй mp3 формадтай аудио файл болгожо уншаха (аудиофайлай эрилтэнүүд положениин дээрэ);

– һанамжа-комментариингаа ворд вариантын скриншот хэхэ;

– аудио, скриншот хоёроо exexelen@mail.ru хаягаар апрелиин 24 болотор ябуулха

– комментариин хэмжээ – 4-6 мэдүүлэл;

– үхибүүн өөрын бодол гаргажа бэшэбэл эрхим!

– 57-дохи наадамда постнуудые бэшэһэн һурагшадай дунда уран хөөрөөнэй урилдаан, һанамжа бодолоороо хубаалдалга үнгэрхэ.

Аудиофайлнуудые, скриншот, комментаринуудайнгаа Ворд вариант exexelen@mail.ru хаягаар заатагүй апрелиин 24 болотор ябуулха.

Орой эльгээһэн ажалнууд хараалда абтахагүй!

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

Буян хэшэг уряалая

«Этигэл Хамбын зальбарал» уншахадаа, үгэнүүдынь зүбөөр, сээжээр, тодоор үгүүлэн, бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!

www.ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо «Этигэлэй Хамбын зальбарал» татажа абаад, зүбөөр уншаха. Хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг-һургуули, ангияа хэлэхэ.

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа орохо урилдаан

Оёдолшо басагад арһан урлал, һэеы урлал гэһэн хоёр шэглэлээр хүдэлхэ. Хэһэн оёдол тухайгаа 2 мин соо хөөрэхэ. Хөөрэһэнтнай 0-2 оноогоор, гол ажалтнай 0-8 оноогоор сэгнэгдэхэ. Дүн гаргалгада 0-10 ниитэлһэн оноо табигдаха.

а) Арһан оёдол

 – урда наадамда оёжо эхилһэн хубсаһаяа дүүргэһэн байха;

– 3-5 наһанай хүүгэдэй дэгэлэй хэб бэлэн болгоод асарха;

– наадамда һая ороһон басагад гэртээ бээлэй оёод асарха даабарияа дүүргээд ерэхэ.

Хониной элдэһэн арһаар, али хэрэгһээ гараһан арһан дэгэлээр (дубленко, хүнжэл, хүүртиг…) оёнобди. Оёходо хэрэгтэй юумээ абаад ерэхэ: канцелярска хутага, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, арһа оёдог тусхай зүү — тэбэнэ бэшэ, №10 ниидхэ.

– 2 минутын туршада яагаад оёхо (оёһон) тухайгаа хөөрөө, зугаа хэхэт. Арһан хубсаһан бэедэ һайн нүлөөтэй эдлэл юм. Юунэй арһа, оёдолой ямар зүү хэрэглэнэбта, яагаад хэб бэлдээбта, юу оёжо дүүргээбта г.м. тухай хөөрэхэ. (2 оноо).

б) Һэеы урлал.

– өөртөө тааруулжа сээжэбшэ оёод асарха (зураг харагты);

– һэеы шэрэхэ гэһэн гар оёдолой нэгэ янзатай танилсалга.

Хун шэнги дун сагаан һэеы хаана хэрэглэжэ болохоб, юрын бүдөөр оёһонһоо һэеыгээр урлахада хэр хүндэб, оёдолой ямар янзануудые хэрэглээбта, һэеы оёдолдо эгээл шухалань юун бэ гэхэ мэтэ асуудал тодолон, өөрынгөө һанамжа бодолоо хэлэхэ. Гэрэйнгээ даабари яажа дүүргэһэн тухайгаа (пошаговое описание работы 2 мин.) тодорхойгоор хөөрэжэ үгэхэдэ 2 оноо нэмэгдэхэ.

Удаадахи наадамда хэрэглэхэ һэеы худалдан абахат, 1 п.м. һэеы 300 түхэригтэ (50% хямдаралтай). Анхарагты! Урдахи наадамда олон басагад ажалай хэрэгсэлнүүдгүй ерээ! Оёдолшондо хэрэгтэй хэрэгсэлнүүдые – һэеы шэрэлгэдэ хэрэглэхэ томо нүхэтэй зүү, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка асарха.

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Модон урлал. Шэрээ (стол). Хэмжүүрынь өөрын дураар тааруулха.

Дарханайнгаа ажал тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы).

Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол ажалайтнай 8,0 оноодо, хөөрэһэнэйтнай 2,0 оноо нэмэгдэхэ.

 

б) УРАН БАРИМАЛ (пластилин)

Хирсэ, хамартаа эбэртэй гүрөөһэн. Хэмжүүр: үндэрынь 15 см. Даабариин эрилтэдэ үгтэһэн хэмжүүрһээ үлүү дутуу байхагүй. Пластилинаар урлаһан ажалайнгаа һубарил тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол, дүн гаргалгада ниитэлһэн 0-10 оноо табигдаха.

ШАНГУУД ТУХАЙ

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

 

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

1. С. Д. Бабуев, Ц. Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У-Ү, 2004;
2. https://buryadxelen. com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
3. Бэлигүүн толи http://ehehelen. ru/wp-content/uploads/2019/01/Beliguun-toli-poslednaya-versiya. pdf;
4. «Учение Пандито Хамба Ламы Д. Д. Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs. google. com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit#heading=h. 3dpy54d6sgj9
5. «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
6. «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
7. Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4356/
8. Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4357/
9. Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
10. «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У-Ү, 2004
11. http://soyol. ru/bur/
12. Л. Шагдаров. К. Черемисов. Буряад-ород толи, У-Ү, 2006

Словари-толинууд.

https://www.prlib.ru/item/363197

https://www.studmed.ru/view/kruchkin-yu-bolshoy-sovremennyy-russko-mongolskiy-mongolsko-russkiy-slovar-2006_e86eed10d66. html

Кручкин Ю. Современный русско-монгольский — монгольско-русский словарь. 2006 Словарь Ю. Кручкина

56-дахи наадамай дүнгүүд

3 һарын 22-то Ивалгын дасанда ээлжээтэ «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадан үнгэрбэ.  Эбээн тэдхэгшэ АО «Россельхозбанк».

1. ЭРХИМ ТЕСТ

I ҺУУРИ  Дайндоров Ринчин, Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

II ҺУУРИ  Дамбаев Майдар, Ивалгын аймагай Һужаагай дунда һургуули

III ҺУУРИ Батоева Дари, Ивалгын аймагай Поселиин дунда һургуули

  2. ЭРХИМ ПОСТ-БОДОЛ

I ҺУУРИ  Рабдаева Александра, Зэдын аймагай  Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули

II ҺУУРИ  Жамбалов Жамбал, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

III ҺУУРИ Доржиева Дулма, Зэдын аймагай  Цагаатайн дунда һургуули

3. МОНГОЛ ХЭЛЭ ШУДАЛАЯ

I ҺУУРИ  Жамбалов Жамбал, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

II ҺУУРИ  Цыренжапова Дарина, Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ-1» бүлгэм

III ҺУУРИ Магбунова Сэлмэг, Сэлэнгын аймагай Ноехоной дунда һургуули

4. ДОНШУУР МААНИ

I ҺУУРИ  Хурамхаанай аймагай Хурамхаанай 2-дохи дунда һургуули

II ҺУУРИ  Зэдын аймагай  Цагаатайн дунда һургуули

III ҺУУРИ Хэжэнгын  аймагай Хэжэнгын  дунда һургуулиин «Челсаана»  бүлгэм

5. БЭЛИГҮҮН ТОЛИ

I ҺУУРИ  Будажапова Валерия,  Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

II ҺУУРИ  Раднаева Саша, Зэдын аймагай  Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули

III ҺУУРИ Ванданова Дари, Ивалгын аймагай Хойтобэеын дунда һургуули

6. МОДОН ДАРХАН

I ҺУУРИ  Харнаев Дамдин, Хурамхаанай аймагай Хурамхаанай 2-дохи дунда һургуули

II ҺУУРИ  Самбаев Алдар, Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули

III ҺУУРИ Бадмаев Алдар, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

7. УРАН БАРИМАЛ

I ҺУУРИ  Самбаева Анастасия, Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули

II ҺУУРИ  Дашиева Баярма, Зэдын аймагай  Дээдэ-Ториин дунда һургуули

III ҺУУРИ Гомбоев Жаргал-Сайхан, Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

8. АРҺАН ОЁДОЛ

I ҺУУРИ  Дылыкова Аяна, Сэлэнгын аймагай Ноехоной дунда һургуули

II ҺУУРИ  Гомбожапова Юмжана, Уласай Мариинска интернат-һургуули

III ҺУУРИ Гомбоева Дарина, Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг

9. ҺЭЕЫ ОЁДОЛ

I ҺУУРИ  Аюшеева Алина, Хэжэнгын  аймагай Хэжэнгын  дунда һургуулиин «Жэмбүүр»  бүлгэм

II ҺУУРИ  Жигжитова Света, Уласай Мариинска интернат-һургуули

III ҺУУРИ Гуруева Юмжана, Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули

 

Общекомандные

 

һуури	һургуули	Оноо
1	Хориин аймагай Ааланай дунда һургуули	83,3
2	Бэсүүрэй аймагай Харланай үхибүүдэй бүлэг	81,1
3	Сэлэнгын аймагай Ноехоной дунда һургуули	80,4
4	Ахын аймагай Бүрэнголой дунда һургуули	79,7
5	Хэжэнгын  аймагай Хэжэнгын  дунда һургуулиин «Жэмбүүр»  бүлгэм	77,8
6	Зэдын аймагай  Цагаатайн дунда һургуули	76,7
7	Буряад Уласай үндэһэтэнэй нэгэдэхи лицей-интернат	75,4
8	Хэжэнгын  аймагай Хэжэнгын  дунда һургуулиин «Челсаана»  бүлгэм	74,6
9	Зэдын аймагай  Доодо-Бургалтайн дунда һургуули	72,8
10	Уласай Мариинска интернат-һургуули	72,4
11	Ивалгын аймагай Хойтобэеын дунда һургуули	72,3
12	Хурамхаанай аймагай Хурамхаанай 2-дохи дунда һургуули	72,1
13	Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ-1» бүлгэм	71
14	Яруунын аймагай Эгэтын-Адагай дунда һургуули	70,9
15	Хэжэнгын  аймагай Хэжэнгын  дунда һургуулиин «Сансар»  бүлгэм	67,7
16	Зэдын аймагай  Дээдэ-Үчөөтэйн дунда һургуули	64,8
17	Мухаршэбэрэй аймагай  Галтайн дунда һургуули	63,9
18	Улаан-Сүхэ аймагай Шаргалжанай дунда һургуули	60,8
19	Захааминай аймагай Бүргын ба Ехэ-Сахирай дунда һургуулинуудай бүлгэм	59,7
20	Захааминай аймагай Нуртын ба Үлэнтын дунда һургуулинуудай бүлгэм	57,2
21	Зэдын аймагай  Дээдэ-Ториин дунда һургуули	57
22	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 1-дэхи дунда һургуули	56,9
23	Баргажанай аймагай Хилганын дунда һургуули	56
24	Ивалгын аймагай Гүрэльбын дунда һургуули	55,3
25	Ивалгын аймагай Ивалгын дунда һургуули	55,2
26	Ивалгын аймагай Оронгын дунда һургуули	54,1
27	Хяагтын аймагай Алтайн дунда һургуули	51,2
28	Сэлэнгын аймагай Селендүүмын дунда һургуули	50,2
29	Сэлэнгын аймагай Харганаагай дунда һургуули	49,6
30	Ивалгын аймагай Һужаагай дунда һургуули	47,6
31	Ивалгын аймагай Поселиин дунда һургуули	42,6
32	Ивалгын аймагай Сотниковой дунда һургуули	39,55
33	Хэжэнгын  аймагай Хэжэнгын  дунда һургуулиин «Бэрхэшүүл»  бүлгэм	36,4
34	Хурамхаанай аймагай Элһэнэй дунда һургуули	33,25
35	Сэлэнгын аймагай Загастайн дунда һургуули	29,1
36	Ивалгын аймагай Доодо-Ивалгын дунда һургуули	28,3
37	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 5-дахи дунда һургуули	25
38	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 3-дахи дунда һургуули	23,8
39	Захааминай аймагай Санагын дунда һургуулиин «Уран дүшэ-2» бүлгэм	22,6
40	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын 4-дэхи дунда һургуули	20,1
41	Ивалгын аймагай Гэльбэрын дунда һургуули	20
42	Ивалгын аймагай Ивалгын 3-дахи дунда һургуули	17,25
43	Сэлэнгын аймагай Галуута нуур хотын гимнази	16,6
44	Ивалгын аймагай Тапхарай дунда һургуули	13,5
45	Захааминай аймагай Дүтэлүүрэй дунда һургуули	10,7
46	Сэлэнгын аймагай Новоселенгинскын дунда һургуули	10,5
47	Зэдын аймагай  Инзагатын дунда һургуули	3

Тодорхой хүсэнэгтэ үгтэнэ 56 наадам оценки общие.

56-дахи наадамай положени

БУДДЫН ШАЖАНТАНАЙ ЗАНШАЛТА САНГХА

«ДАШИ ЧОЙНХОРЛИН» БУДДЫН ШАЖАНАЙ ЕХЭ СУРГУУЛИ

«ЭХЭ ХЭЛЭН – МАНАЙ БАЯЛИГ»

Бүгэдэ Буряадай һургуулинууд хоорондын 56-дахи наадам

2024 оной мартын 22

Эбээн тэдхэгшэ: АО «РОССЕЛЬХОЗБАНК»

 

НААДАМАЙ ЗОРИЛГОНУУД

– Наадам буряад хэлэнэй гайхамшагта баялиг болохо нютаг хэлэнүүдые алдангүй үлээхэ, эхэ хэлээ хүндэлхэ, эхэ хэлэнэйнгээ нөөсэ баяжуулха, нютаг хэлээрээ харилсаха таарамжатай оршон байгуулхын тула эмхидхэгдэнэ

– Наадамай гол зорилго – аман хэлэ хүгжөөхэ, нютаг хэлэнэй үгүүлбэриин аялга һайн ойлгохо, хэлэхэ дадалтай болгохо.

– Түрэл арадайнгаа хэлэ, соёл, уралиг үзэхэ хүсэлынь урмашуулан дэмжэхэ, хүүгэдэй урлаха, зохёохо арга боломжо хурсадхаха.

НААДАМАЙ САГАЙ ХУБААРИ

«Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн hургуулинууд хоорондын наадам Ивалгын дасанда 2024 оной мартын 22-то үглөөнэй 10 сагта эхилхэ.

УРИЛДААНАЙ ЯНЗАНУУД:

1. Монгол хэлэ шудалая
2. «Түрэл Буряад хизаар» сэдэбээр тест
3. «САЙНУУ» түсэлөөр пост-бодол
4. Бэлигүүн толи
5. Доншуур маани
6. Арһан урлал
7. Һэеы урлал
8. Модон дархан
9. Уран баримал

 

НААДАМАЙ ЭРИЛТЭНҮҮД

– Мэдүүлгэ, Согласие дансануудаа мартын 20 болотор exexelen@mail.ru гэһэн сахим хаягаар эльгээхэ.

– Тестэдэ орохо һурагша өөрын али сургуулиин ноутбук абаад ерэхэ. Сайт дээрэ регистраци хээд ерэхэ шухала. Анхарагты: пароль, логиноо бу мартагты!

– Урилдаан бүхэндэ бүлэгүүдһээ 1 – 1 хүн орохо. Доншуур маани бүлэгөөрөө сээжээр уншана.

– Басагад буряад заншалаар үһэеэ гүрөөд ерэхэ.

– Соносохо хүдэлмэринүүд радиодамжуулгын эрилтэдэ хүрэхэ ёһотой. Аудиофайл бэшэхэдээ хоолойгоо сэбэрээр шэнгээгты. Диктофондо үлүү абяа, шууяа, түерөө оруулхагүй (холодильник, телевизор, радио, телефон болюулха). Түлижэ байһан галай хүүеэнһээ холо ошохо шухала.

– Анхарагты, аудиофайлаа нэрлэхээ бу мартагты  (һургуули, номинаци, һурагшын нэрэ). Аудиофайлаа диктофон дээрэ бэшэхэдээ, даабари уншахынгаа урда һурагша нэн түрүүн өөрынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг – һургуули, ангияа хэлэхэ.

 

НААДАМАЙ ШАТАНУУД

Табан хушуу мал гэгдэһэн морин, үхэр, хонин, ямаа, тэмээгээ үе наhаараа үдхэжэ hууhан буряад зоной ажабайдалые адууhа малhаа амяарнь харахын аргагүй юм. Тиимэһээ эхэ хэлэндээ зорюулһан «Эхэ хэлэн – манай баялиг» гэһэн наадамай шатанууд үндэһэн шагай нааданай буудалнуудай нэрээр нэрлэгдэнхэй.

Шагайнууд хонин, ямаан, морин, үхэр, тэмээн гэһэн ондо ондоо үзэгдэлтэй байдаг юм. Хабтайжа бүхыгөөд унаһан шагайе «хонин»  («бүхэ»), хонхойгоод унаһыень «ямаан»  («хонхо»), бүтүү талаараа өөдөө хараад тогтоһониинь «морин», хээтэй хажуугаараа өөдөө хараһаниинь «үхэр», сомсойгоод тогтошоһониинь «тэмээн»  («ёро») болодог юм.

II ШАТА

МЭДҮҮЛГЫН ЖЭШЭЭ

 

3 һарын 20 болотор exexelen@mail.ru хаягаар эльгээхэ.

Аймаг ________________________Һургуули___________________________

Хүтэлбэрилэгшэ багшын  (багшанарай) обог нэрэ ______________________

Холбоо бариха утаһан, e – mail: ____________________________________

Бүлэгтэ орохо үхибүүдэй обог, нэрэ, анги:

 

НААДАМАЙ ДҮРИМҮҮД

I ШАТА

ШАГАЙН МОРИН ТАЛА

Холо газарые ойртуулдаг, хариин зониие нэгэдүүлдэг, хазаар дараа хатартай морин эрдэниин нэрэтэй түрүүшын урилдаан.

БЭЛИГҮҮН ТОЛИ (10 оноо)

Хоер ёслолой абаха орхихо тухай хэлсэн бэлигүүн толи гэсэн үйлэ. Э – Х. Галшиевай «Бэлигүүн толи» һүүлшын хэблэл. http://ehehelen. ru/wp – content/uploads/2019/01/Beliguun – toli – poslednaya – versiya. pdf

Даабари: «Хоер ёсын абаха орхихо тухай хэлсэнэй бэлигүүн толиноос үйлэ хойноос удаан үзэжэ эдлэхын үедэ машид үйлдэсэнэй табадчи» бүлэгэй 285—295 нюурта үгтэһэн 575—700 сургаалнуудһаа хоёрыень шэлэн абажа, мем (уряа, зарлал зураг) болгогты, тэрэ ажалаа хамгаалагты. Танай зорилго хадаа сургаал соохи үйлэ ушарай һубарил зураглан харуулха бэшэ, һургаалай юрэнхы удха өөһэдөө ойлгожо мем зураха, тэрэнээ хөөрэжэ шадаха.

P.S. «Плакат» гэжэ үгэ оршуулхада уряа, зарлал болохоор зурагууд гээд толи соо үгтэдэг. Һүүлэй үедэ интернет соо плакадай зорилгодо дүтэрхы «мем» гээд нэрлэгдэһэн урлалай зүйл хэрэглэгдэдэг болонхой. «Мем» гэжэ урлалай янза тухай бэшэхэдээ, зураг, фотозураг, видео, үгэ, мэдүүлэл, элдэб тэмдэг, үнгэ, смайлик хэрэглэн, ямар нэгэ ойлгосо олондо мэдүүлхэ, ойлгуулха, тарааха арга гэнэ. Сургаалай удха зүбөөр гаргаха гэжэ оролдогты, нютагайнгаа ламанартай зүбшэн хөөрэлдэгты.

 

ШАГАЙН ХОНИН ТАЛА

Ууса дүүрэн хэшэгтэй, урдаа хараха хушуута мал, хонгор дайдымнай шэмэг – хун сагаан хонин эрдэниин нэрэтэй хоёрдохи тэмсээн.

«БАЯН ХЭЛЭТЭЙ АРАД – ЕРЭЭДҮЙТЭЙ»

а) Даабаринууд:

Буряад, монгол үгэнүүдэй удха элирүүлхэдэ «Орос – монгол толь», «Буряад – ород толи», «Буряад – ород толи», нютаг үгэнүүдэй толи хэрэгтэй болохо

1. Уранаар уншаха. Үгтэһэн асуудалнуудта харюусангаа үгүүлэлэй удха монгол хэлэн дээрэ хөөрэхэ.

Эдэ асуудалнуудые анхарагты.

а. Хүнүүд хабарые юундэ хүлеэдэг бэ?

б. Монголшуудай гол ажалынь юун бэ?

в. Хабартаа, малай түллэхэ сагаар малшад яажа хүдэлнэб?

г. Монгол арадта ямар үгэнүүд эгээ олон бэ, жэшээлэн нэрлэгты.

Өвлийн жавар буурч, нарны илч аажим аажмаар нэмэгдсээр, урин хавар айсуй. Хатуу хахир өвлийн өдрүүд алслан холдож урин дулаан хаврын өдрүүд ийнхүү айлчан ирж байна. Хүн бүр л хаврыг мөрөөдөж мод бут гөлөглөн нахиалахыг тэсэн ядан хүлээдэгсэн.

Хүйтний ам цаашилж хөхүүрийн ам наашлан, эх оронд минь хаврын улирал ирж хамаг амьтан хөдөлгөөнд орж, хүн бүрийн сэтгэл тэнийсэн өдрүүд айлчлан ирлээ. Хахир хатуу хаврын өдрүүдэд эрдэнэт сүргээ эсэн мэнд өсгөж нар солонгорон мандах өглөөнөөс одод түгэх үдэш хүртэл нуруу өөд татах завгүй ажиллах хүмүүс бол малчин түмэн минь билээ. Мал төллөх цагаар халуун хөнжилдөө ч орох завгүй зүтгэх малчин ардын минь нуруу одоо л нэг тэнийж байгаа гэлтэй.

Монголчууд олон зуун жилийн өмнөөс мал маллаж ирсэн ард түмэн юм. Тиймээс монголчууд мал аж ахуйн тухай нэр томьёогоор хамгийн баян билээ. Малыг зөвхөн нас шүдээр нь нэрлэх нэр 150 хүрдэг байна. Жишээ нь: адуунд 54 (унага, сарваа, шүдлэн г.м.), тэмээнд 34 ( ботго, тором, тайлаг…), үхэрт 32 (тугал, бяруу, гунж, дөнж…), хонид 22 (хурга, төлөг, зусаг г.м.), ямаанд 22  (ишиг, борлон, сэрх, ухна…) нэр байн.

 

2. Эдэ шүлэгүүдые уншагты, нэгыень сээжэлдэгты.

Нацагдорж Дашдоржийн  (1906 – 1937). Нацагдорж яруу найрагч, үргэлжилсэн үг, жүжгийн зохиолч, орчин үеийн монголын уран зохиолыг үндэслэгч.

Хавар

Мөнх тэнгэрийн дор мянга мянган хавар

Монголын сайхан оронд жил жил дэлгэр

Энх улирал ханхлахад хүний сэтгэл тэнэгэр

Өвсний соёо ногоороход морь мал ханагар

Холхи нар ойртож хасын цас хайлахад

Хуучин дэлхий халагдаж хамаг юм шинэднэ

Хөрсөн мод цэцэглэж хүүхэд багачууд наадахад

Хөгшин хүн өөрийгөө залуу болсон шиг санан

Хээрийн галуу айлчлан ирж гангар гунгар донгодоход

Гэртээ суусан малчин түүнийг чагнан уярна

Хажуу дахь ууланд горхи булаг хоржигнон урсахад

Хаяан дахь ишиг хурга майлалдан хөгжим нийлүүлнэ

 

Хэнз хурга

Миний хэнз хурга

Магнай халзан зурвастай

Мянган хонины дундаас

Би хармагц таньдаг

Мярс мярс майлж

Намайг чиглэсээр ирдэг

Дун цагаан үстэй

Дуран хар нүдтэй

Түмэн хонины дунд

Түүнээс хөөрхөн амьтангүй

Төрсөн хот дотроон

Тэр бид хоёр тоглодог

Өвдөг юугаа сөгдөөд

Өөрийнхөөн ээжийг хөхдөг

Өвөр дээр минь гараад

Өхөөрдмөөр өхөөрдмөөр эрхэлдэг

Нааш цааш дэгдэн

Малчин хүнийг баясгаадаг

https://www.youtube.com/watch?v=PJs-JR_ktHM

 

3. Үгүүлэл болон шүлэгүүд соо үгтэһэн үгэнүүдэй удха хадуун абагты, толи бэлдэгты.

Хүндэтэ үхибүүд, наадамһаа наадамда үгтэһэн сэдэбүүдээр толи бэлдэнэт. Энэ ажалдаа наринаар хандагты, үгынгөө нөөсэ баяжуулагты. Май һарын наадамда толинуудыетнай шалгахабди, сэгнэхэбди. Эгээл эрхимүүднай шагнагдаха.

 

Өвэл, өвлийн –  үбэл, үбэлэй –  зима, зимний

Буурч – бууража – спадать, убывать г.м.

 

4. Дабталга. Урда үзэһэн сэдэбүүдээ дабтанабди. Үгтэһэн асуудалнуудта сээжэ харюу үгэхэ.

– Танай төрсөн нутаг хаана вэ?

–  Таны аав, ээж хаана ямар ажил хийдэг вэ?

–  Та хаана төрж, одоо хаана амьдарч байна вэ?

– Та аль нутгийнханаараа хамгийн их бахархдаг вэ?

– Таны сонирхолтой хобби юу вэ?

– Та интернетгүйгээр нэг сар амьдарч чадах уу?

– Та өөрөө ямар хоол хийж чадах вэ?

– Та найзаа тодорхойлохдоо ямар 5 үг хэрэглэх вэ?

– Та амралтын өдрүүдэд ихэвчлэн юу хийдэг вэ?

– Та ямар нийгмийн сүлжээг хамгийн их дагадаг вэ?

– Та ирээдүйд ямар мэргэжлийг сонгох хүсэлтэй байна вэ, яагаад?

 

б) Тестовэ даабари дүүргэлгын даабарида бүлэгһөө 1 хүн орохо ёһотой. «Түрэл Буряад хизаар» сэдэбтэй тест байха. Бүлэгэй нэгэ гэшүүн сайт дээрэ регистраци хэхэ, дурадхаһан тест энэ урилдаанда ороод, дүүргэхэ аргатай.

Энэ сайтада орохо. https://xesheel. exexelen.ru/ Как проверять вопросы: дээрэ үгтэһэн тестнүүдээр бэеэ һорихо, мэдэсээ бэхижүүлхэ аргатай. Регистрация и запись на курс: https://disk. yandex. ru/i/qnlziaYiWptcmg

Асуудалнуудые яагаад шалгажа болохоб? Урилдаанда бэлдэхэдээ, https://buryadxelen. com/ сайт дээрэ байһан тестнүүдээр, мүн Я. Ивахиновагай «Асуудалнууд, тестнүүд, оршуулганууд» номой 43 – 53 хуудаһанда болон урда наадамда үгтэһэн сэдэбүүдээр асуудалнуудые дабтан харагты.

в) Санамжа – комментаринууд. 0 – 10 оноо

Хүндэтэ үхибүүд! «САЙНУУ!» гэһэн түсэлэй «Шагна» гэжэ нэрэтэй аудиогид 2023 оной сентябрь һарада дэбшүүлээ. Улаан-Үдэ хотодо ажаһуугшад түрэл хотодоо дура зүрхөө нээһэн аудиогидүүдэй 97 хөөрөөнүүдые ород, буряад хэлэн дээрэ соносохо аргатай болоо. Манай гидүүд соо элдэб нютагай, угай, наһанай, мэргэжэлэй хүнүүд. Хөөрөөнэйнь сэдэбүүдшье олон: хото городтой түрүүшын уулзалга, түүхэтэ газарнууд, түрэл гудамжа, һуралсалай эмхи гээд, Улаан-Үдэ хотын олондо мэдэгдээгүй түүхэ, арад зон соо алдаршаһан газарнууд, юрын дурсалгануудһаа хизаар ороноо шэнжэлгын сэдэб хүрэтэр.

Нэн түрүүн тус бүлэгтэ https://vk.com/club216208451 ороод, подписка хээд, постнуудтаа лайкнуудые табигты, нүхэдөөрөө хубаалдагты. Бүлэг бүхэнһөө гурбан һанамжа – комментарий бэшэхэ даабари үгтэнэ  (эдэ 3 постнууд доро).

1. Кинотеатр «Эрдэм» / Жаахандаа кино ошодог тухайгаа Зондуева Туяна https://vk.com/club216208451?w=wall – 216208451_2404
2. Наводнение / Үер Дашемпилов Марат https://vk.com/club216208451?w=wall – 216208451_2405
3. На остановке / Буудал дээрэ Лыгденов Солбон https://vk.com/club216208451?w=wall – 216208451_2406

Һанамжануудта эрилтэ: Шагнаад, өөрын һанамжа-комментаридтаа өөрын хандаса, бодол, ойлгосо тайлбарилха, хөөрэһэн ушарта өөрын сэгнэлтэ үгэхэ. Ниислэл хототой холбоотой өөһэдынгөө һонин ушар оруулжа болоно. Нютаг хэлээ хэрэглэн бэшэхэ. Өөһэдын арга боломжоор энэ даабари дүүргэгты. Нэрэ обогоо, һургуулияа бэшэхээ бу мартагты. Буряад клавиатура, таараха эмодзи – смайлигуудые хэрэглэгты, комментаритнай олон лайктай байбал — һайн.

– Бэшэһэн комментарияа аудио файл болгожо уншаха  (аудиофайлай эрилтэнүүд положениин дээрэ);

– Табиһан һанамжа-комментариингаа ворд вариантын скриншот хэхэ;

– Аудио, скриншот хоёроо exexelen@mail.ru хаягаар 3 сарын 19 болотор ябуулха.

 

ШАГАЙН ҮХЭР ТАЛА

Буян хэшэг уряалая

«Доншуур маани» уншахадаа, үгэнүүдынь зүбөөр, сээжээр, тодоор үгүүлэн, бүлэгөөрөө уншаха гэһэн даабариин эрилтэ дүүргэхэ шухала!

www. ehehelen.ru гэһэн сайтын номой һан соо «Доншуур маани» татажа абаад, зүбөөр уншаха. Хоороор уншахынгаа урда һурагшад нэн түрүүн өөһэдынгөө нэрэ, нютаг, бүлэг – һургуули, ангияа хэлэхэ.

 

ШАГАЙН ЯМААН ТАЛА

Һүбэлгэн гээшэнь аргагүй, хурдан түргэниинь гайхалтай, бэлшээриин һайниие бэдэрдэг, бэрхэшээл гэжэ мэдэдэггүй ямаанай зан абариие һайшаажа орохо урилдаан

Оёдолшо басагад арһан урлал, һэеы урлал гэһэн хоёр шэглэлээр хүдэлхэ. Хэһэн оёдол тухайгаа 2 мин соо хөөрэхэ. Хөөрэһэнтнай 0 – 2 оноогоор, гол ажалтнай 0 – 8 оноогоор сэгнэгдэхэ. Дүн гаргалгада 0 – 10 ниитэлһэн оноо табигдаха.

а) Арһан оёдол

– урда наадамда оёжо эхилһэн хубсаһаяа дүүргээд асарха,

– арhан оёдолдо ерэhэн басагад булта буряад малгайн хэб хээд ерэхэ;

Хониной элдэһэн арһаар, али хэрэгһээ гараһан арһан дэгэлээр  (дубленко, хүнжэл, хүүртиг…) оёнобди. Оёходо хэрэгтэй юумээ абаад ерэхэ: канцелярска хутага, хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, арһа оёдог тусхай зүү — тэбэнэ бэшэ, №10 ниидхэ.

– 2 минутын туршада яагаад оёхо (оёһон) тухайгаа хөөрөө, зугаа хэхэт. Арһан хубсаһан бэедэ һайн нүлөөтэй эдлэл юм. Юунэй арһа, оёдолой ямар зүү хэрэглэнэбта, яагаад хэб бэлдээбта, юу оёжо дүүргээбта г.м. тухай хөөрэхэ (2 оноо).

б) Һэеы урлал.

– Эртэ урда сагhаа буряад эхэнэрнγγд уран наринаар малгай оёдог заншалтай байһан. Янзаарнь харабал, малгайнууд элдэб түхэлтэй: шэбэгшэтэй, тойробшо, доошоо хγшѳѳhэтэй, юудэн, шонпии хадаhан гээд, олон ондоо байдаг. Гэрэй даабари: үндэһэн малгайн түхэл оршон үедөө тааруулжа, стилизованна малгай зохёон оёгты. Юудэн малгайһаа бэшэ, бусад ондоо янзануудаарнь хэб бэлдээд, һэеыгээ эсхээд, оёод асарха. Даабаритнай 8 оноо хүрэтэр сэгнэгдэхэ.

– Хун шэнги дун сагаан һэеы хаана хэрэглэжэ болохоб, юрын бүдөөр оёһонһоо һэеыгээр урлахада хэр хүндэб, оёдолой ямар янзануудые хэрэглээбта, һэеы оёдолдо эгээл шухалань юун бэ гэхэ мэтэ асуудал тодолон, өөрынгөө һанамжа бодолоо хэлэхэ. Гэрэйнгээ даабари яажа дүүргэһэн тухайгаа  (пошаговое описание работы 2 мин.) тодорхойгоор хөөрэжэ үгэхэдэ 2 оноо нэмэгдэхэ.

Удаадахи наадамда хэрэглэхэ һэеы худалдан абахат, 1 п.м. һэеы 300 түхэригтэ  (50% хямдаралтай). Оёдолшондо хэрэгтэй хэрэгсэлнүүдые – хурса хайша, шугам, хурабша, карандаш гү, али ручка, утаһа – ниидхэ асарха.

ШАГАЙН ТЭМЭЭН ТАЛА

Арад зоноо тэдхэдэг, элинсэгэйнгээ нютагта заяан гэжэ магтуулһан ажалша, бүхэриг тэмээндэ зорюулагдаһан шата. Эжы абын дүршэл халан абаха басагад, хүбүүдтэ зорюулагдаһан урилдаан.

а) Модон урлал. ЭРБЭД. Хэмжүүр: үндэрынь 25 см х 35 см

Дарханайнгаа ажал тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты  (пошаговое описание работы).

Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэхэ: гол ажал –  8,0 оноо, хөөрэһэн – 2,0 оноо.

б) УРАН БАРИМАЛ  (пластилин)

Хабхагтай модон аяга. Угалзатуулан гоёоһон байжа болоно. Хэмжүүр: 15х20 см. Даабариин эрилтэдэ үгтэһэн хэмжүүрһээ үлүү дутуу байхагүй. Пластилинаар урлаһан ажалайнгаа һубарил тухай 2 минута соо удаа дараалуулан хөөрэжэ үгэгты (пошаговое описание работы). Танай хэһэн хөөрөөн амяараа сэгнэгдэн, гол дүн гаргалгада ниитэлһэн 0 – 10 оноо табигдаха.

ШАНГУУД ТУХАЙ

1, 2, 3-дахи һуури эзэлһэн һурагшадай бүлэгүүдтэ ба тэдэниие бэлдэһэн багшанартань диплом болон мүнгэн шан  (30 мянга, 20 мянга, 10 мянган түхэриг) мүн тусхай бэлэгүүд барюулагдаха.

ХЭРЭГЛЭХЭ НОМ ЗОХЁОЛ

1. С. Д. Бабуев, Ц. Ц. Бальжинимаева «Буряад зоной урданай һуудал байдалай тайлбари толи» У – Ү, 2004;
2. https://buryadxelen. com/»Буряад хэлэн» гэһэн сахим һураха бэшэгэй «Минии бэе», «Ёһо заншал», «Буряад арад», «Эхэ нютаг»;
3. Бэлигүүн толи http://ehehelen. ru/wp – content/uploads/2019/01/Beliguun – toli – poslednaya – versiya. pdf;
4. «Учение Пандито Хамба Ламы Д. Д. Этигэлова», 2016, 2017, 2018, 2019; 2020; 2021. Ссылкэ: https://docs. google. com/document/d/1ejak22tQ0qVnAr_lr8LIgBuv7LaNDtRtdbjHDGftpQs/edit# heading=h. 3dpy54d6sgj9
5. «Буддаадын шажанай үгын тайлбари толи», «Даши Чойнхорлин» университедэй хэблэл, Ивалга, 2016 он;
6. «Буряад үнэн» сонин болон бусад сонин, сэтгүүл, номууд;
7. Галдан Ленхобоев «Ашатын һайхан заяан» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4356/
8. Лодон Линховоин «Лодон багшын дэбтэрһээ» ном татажа абагты: http://soyol. ru/culture/books/4357/
9. Сүлжээндэ ороод, фейсбук холбоондо Хамба лама Дамба Аюшеевэй хуудаһа хараха;
10. «Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи», У – Ү, 2004
11. http://soyol. ru/bur/
12. Л. Шагдаров. К. Черемисов. Буряад – ород толи, У – Ү, 2006